Jan Długosz z Niedzielska (1415-1480)

      Jan Długosz urodził się w roku 1415. Nieznana jest data dzienna jego urodzin, wiadomo natomiast, że zmarł 19 maja 1480 roku. Pochodził ze średniozamożnej rodziny Wieniawitów. Był kanonikiem krakowskim i historykiem. Kształcił się początkowo w rodzinnym mieście Korczynie i na Uniwersytecie Krakowskim. Pod kierunkiem mistrza Jana Dąbrówki zapoznał się z Kroniką Wincentego Kadłubka, dzięki której poznał pierwsze pojęcia historyczne, zawiłości polskiej historii i stosunków polsko-krzyżackich, która to wiedza najprawdopodobniej stanowiła później podstawę do napisania jego własnych „Kronik”. Najważniejsze praktyczne szlify Długosz uzyskał na dworze biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, gdzie początkowo był notariuszem (pisarzem) i sekretarzem, a następnie kanclerzem i najbliższym powiernikiem biskupa. Długosz, który zaskarbił sobie całkowite zaufanie biskupa, wykazywał się talentami administracyjnymi w prowadzeniu jego kancelarii, zarządzaniu majątkiem i prowadzeniu wszelkich spraw, często też z nim podróżował. Po osiągnięciu wieku kanonicznego przyjął święcenia kapłańskie. Biskup Oleśnicki, który po śmierci Witolda w 1430 r. stał się najważniejszym doradcą Władysława Jagiełły, miał niewątpliwie ogromny wpływ na ukształtowanie postawy Długosza. To dzięki niemu brał coraz istotniejszy udział w polityce krajowej i zagranicznej oraz miał dostęp do wszelkich spraw dotyczących zarządu diecezji i państwa, co jednak przede wszystkim stanowiło ścieżkę zbieżną z interesami biskupa. Później, po śmierci Jagiełły, a następnie biskupa, niejednokrotnie zdarzało mu się występować przeciwko królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, któremu zarzucał obce pochodzenie, działanie na szkodę Kościoła i niedbałość o interesy Polski. Na życie i działalność piśmienniczą Długosza ogromny wpływ miało żywe wciąż w ówczesnej świadomości Polaków wspomnienie zwycięstwa nad Krzyżakami i bohaterskie czyny jego ojca – Jana Długosza a także stryja Bartłomieja w bitwie pod Grunwaldem. Ojciec, Jan Długosz, według podań syna, w czasie bitwy pojmał komtura Markwarda i rycerza Szumborka, czym zaskarbił sobie przychylność Wielkiego Księcia Witolda. Stąd też pisma Długosza przepełnione są dumą narodową i świadomością życia w odrodzonej i potężnej Polsce.

      Jan Długosz uchodzi za największego, obok króla Kazimierza Jagiellończyka i biskupa Oleśnickiego, mecenasa kultury schyłku polskiego średniowiecza. Pełniąc funkcję kanonika krakowskiego, później sandomierskiego, wiślickiego i kieleckiego, Długosz ufundował kilkanaście kamiennych budowli o różnym przeznaczeniu, które w historii sztuki zaczęto określać mianem „stylu długoszowego”. Należą do nich przede wszystkim kościoły: w Chotlu Czerwonym (wzniesiony w latach 1440-1450), Odechowie (ok. 1460 r.), nieistniejący już kościół z dzwonnicą w Szczepanowie (1470 r.) i kościół w Raciborowicach. Prócz kościołów Długosz inicjował m.in. budowę domów mieszkalnych dla duchownych (w Sandomierzu i Wiślicy) oraz przebudowę romańskiego kościoła na Skałce w Krakowie, co zbiegło się w czasie z założeniem tam w 1472 r. konwentu paulinów. Sfinansował też ze środków należących od lat do jego rodziny budowę klasztoru kanoników regularnych w Kłobucku, nie powiódł się natomiast plan ufundowania w Krakowie klasztoru Kartuzów.

      Równolegle z działalnością fundatorską Długosz pracował nad swym pomnikowym dziełem - Rocznikami Sławnego Królestwa Polskiego (Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae), będącym kroniką dziejów Polski, w której zamieszczał opisy poszczególnych wydarzeń pod odpowiednimi datami a większe części poświęcał konkretnym zagadnieniom. Do najistotniejszych tekstów poza Rocznikami należą: napisana po roku 1470 monumentalna Księga uposażeń diecezji krakowskiej (Liber Beneficiorum dioecesis Cracoviensis nunc primum codice autographo editus), zawierająca opis geografii, gospodarki i społeczeństwa małopolskich dóbr należących do Kościoła, katalogi biskupów (m.in. wrocławskich, włocławskich i poznańskich), arcybiskupów (gnieźnieńskich i krakowskich), żywoty świętych (Stanisława i Kingi). Przez ostatnie 25 lat swojego życia Długosz opracowywał Znaki i klejnoty Królestwa Polskiego (Insignia seu clenodia), charakteryzując kształty, barwy tarcz i godła herbowe siedemnastu ziem Polski, czterech kapituł i siedemdziesięciu jeden rodów rycerskich. W latach 60. XV wieku Długosz opisał chorągwie krzyżackie (Banderia Prutenorum) zdobyte pod Grunwaldem, które (na polecenie Długosza) w roku 1448 odmalował na pergaminie Stanisław Durinek z Krakowa.

      Długosz, którego cechowała głęboka religijność, patriotyzm i ogromna ciekawość poznawcza starał się weryfikować i poddawać krytyce dane historyczne, co wyróżniało jego dzieła na tle innych przekazów z tego okresu, ale także sprawiało, że w jego tekstach czasem pojawiały się sprzeczne informacje. Nie zdążył jednak dokończyć i ostatecznie zweryfikować swojej pracy. Jego celem i zarazem przesłaniem było służenie królom i książętom wiedzą, która dawałaby mądrość rozumienia dziejów Polski i pobudzała do wielkich czynów.

      W 2011 roku przypada 531 rocznica śmierci Jana Długosza.

opr. Madeleine du Château-Neuf de Chrcynno

	10 XI 1421, Wieluń Marcin [Zaremba] z Kalinowej, kasztelan sieradzki i starosta wieluński stwierdza, że Jan Długosz [ojciec] sprzedał mieszczanom wieluńskim za 36 grzywien osiem ławek szewskich oraz jeden wiardunek czynszu z miejscowej łaźni.
	AGAD, Zb. dok. perg. nr 3441
	9 X 1435, Kraków Instrument notarialny z podpisem Jana Długosza, w którym biskup krakowski Zbigniew odejmuje wymienionym 10 ołtarzom w katedrze krakowskiej charakter beneficjów wieczystych i przyłącza je do uposażenia kolegium wikariuszy.
	AGAD, Zb. dok. perg. nr 2884
	[20 I] 1469, Kraków Sędzia i podsędek w Krakowie i starsi żydowscy oznajmiają, że Żydzi zamienili z Janem Długoszem, kanonikiem, place i dom przy ul. Spiglarska.
	AGAD, Zb. dok. perg. nr 5861
	6 VIII 1470, Sulejów Andrzej, przeor wraz z konwentem klasztoru sulejowskiego poświadcza otrzymanie 16 grzywien od Jana Starszego Długosza, kanonika krakowskiego i sandomierskiego za kupione przez niego wsie Okalyna i Gajczów i należące do nich sołectwo przy Wielkim Opatowie.
	AGAD, Zb. dok. perg. nr 3283
	1470, Nowe Miasto Korczyn Kazimierz, król Polski stwierdza, że Janusz Długosz z Nieszkowa zamienił wsie swoje Śluzow, Kostyra i połowę Woli Nieznanowskiej w ziemi sandomierskiej na wieś Sławoszów, która należała do Jana, proboszcza, Weroniki, przeoryszy i konwentu premostratensek w Busku.
	AGAD, Zb. dok. perg. nr 2619
	5 I 1471, Lublin Jan Długosz, kanonik krakowski przedstawia Krzysztofa de Lambrawyecz, altarzystę w kościele krakowskim na wikariat w parafii Dębica.
	AGAD, Zb. dok. perg. nr 8641
	20 I 1471 Maciej Myszka wikariusz wieczysty i vicedziekan kościoła [krakowskiego] wprowadza rzeczonego Krzysztofa w posiadanie tej wikarii.
	AGAD, Zb. dok. perg. nr 8641v
	16 X 1479, Nowe Miasto Korczyn Król poleca Janowi nominatowi elektowi lwowskiemu oraz Rafałowi z Jarosławia, marszałkowi królestwa rozstrzygnąć spór mieszczan Jana Trzaschithobka (Trzasitobolka) z Lublina i Jana Ordinka z Szydłowca o kamienicę.
	AGAD, Metryka Koronna 14, k. 35